ازدواج سفید که در غرب رایج است و به معنی «هم باشی» هم شناخته می شود، پیوندی به مدت زمان نامعلوم میان دو شخص برقرار می شود که مشروعیت اجتماعی و حقوقی ندارد به خاطراین فرزند حاصل از این ازدواج بیشترین لطمه را می خورد. به عبارت دیگر منظور از “ازدواج سفید” زندگی مشترک زن و مرد بدون عقد و ازداوج رسمی می باشد.
یعنی به صورتی که زن و مرد بدون اینکه خطبه عقد یا صیغه میانشان خوانده شود برای زندگی مشترک زیر یک سقف قرار می گیرند.
به معنایی دیگر پیوندی برخلاف ازدواج دائم و ازدواج موقت نه در شرع و نه در عرف ما ایرانی ها جایی ندارد، زیرا دختر و پسر بدون برگزاری مراسم عقد و به دلیل منافع عاطفی و اقتصادی زیر یک سقف می روند.
ازدواج هایی که به آن ازدواج نوصال و بد گفته می شد و در واقع، ازدواج ثبت شده و قانونی بود اند بدون رابطه جنسی، که البته بیشتر این ازدواج ها به ازدواج مطلق ( به معنای ازدواج با رعایت تمام حقوق متقابل زناشویی) منجرمی شد.
کم کم با رنگ باختن حضور مذهب در بطن اجتماع پیشرفته غرب و با دستاویز قرار دادن مسائلی مثل مشکلات اقتصادی، ازدواج سفید که در اصل به معنای ازدواج پاک و معصومانه بود، با رعایت تمام تعهدات مربوط به مسأله ازدواج، رنگ جدیدی به خود گرفت و هم رنگ دود و آهن شد، ولی همچنان واژه سفید را مثل وصله ناجوری با خود یدک می کشید.
ازدواج سفید امروزه به معنی هم باشی و هم زیستی همراه با روابط جنسی است، ولی بدون عقد و نکاح و ثبت قانونی واژه ازدواج سفید با معنی امروزی حتی در شروع از طرف جوامع غربی هم پذیرفته نمی شد. تا دهه 1950 به این نوع ازدواج در آلمان ،”ازدواج وحشی “می گفتند. از سال 1393 به بعد در ایران متأسفانه مسأله ازدواج سفید به تهدید بسیار بزرگی برای خانواده ها تبدیل شد.
در تعریف دیگری از ازدواج سفید می توان چنین گفت ازدواج سفيد يعنی خانه ای که دو نفر در آن زندگی می کنند و هر دو هم از عهده امرارمعاش خود بر می آيند. در نتيجه در اين زمينه مشکل اقتصادی مطرح نيست. با اين وجود به صورت رسمی حاضر نيستند عقد کنند. بعضی حتی سال هاست در کنار هم زندگی می کنند ولی حاضر نيستند به صورت رسمی آن را ثبت کنند.
وضعيت هنگامی شکل پيچيده ای به خود می گيرد که فرزندانی از اين ازدواج ها متولد می شوند که در وضعيت نامعلومی قرار می گيرند.
دو کاربرد مختلف کهن و نو ازدواج سفید
کاربرد نو نمونه زبان فارسی آن «ازدواج سفید» (و گاهی ازدواج سپید) است که برای توصیف زندگی مشترک بدون ازدواج رسمی است که نباید با نکاح عرفی یا ازدواج عرفی اشتباه گرفته شود. به گفته دکتر امیدعلی احمدی، “جامعه شناس” ازدواج سفید بیشتر درغرب رایج است و به معنی «هم باشی» هم شناخته می شود، پیوندی به مدت زمان نامعلوم میان دو شخص برقرار می شود که مشروعیت اجتماعی و حقوقی ندارد.
پیامد‌های حقوقی ازدواج سفید
رابطه ی زن و مرد در این نوع ازدواج زنا حساب می شود و فرزند حاصل از آن مشروعیت قانونی ندارد، زیرا نسبت فرزندی او با پدرش قابل اثبات نیست. در چنین مواردی بیشتر زن به خاطر پرهیز از بی آبرویی به دنبال اثبات رابطه ابویت فرزند و والد نمی رود و حتی اگر ادعا کند که صیغه بوده است، در صورتیکه مرد انکار کند، ادعای زن، به دلیل ثبت نبودن، قابل اثبات نیست.
در این وسط فرزندان بی پدر و بی خانواده ای باقی می مانند که نه آن ها از والدین و نه والدین از آن ها ارث می برند. اگرچه دیگر حقوق این کودکان، چون بقیه کودکان است، ولی معمولا کسی حضانت آنان را بر عهده نمی گیرد، مگر اینکه یک پروسه پیچیده قانونی طی شود. در این موارد سپردن حضانت به مادر احتمال بیشتری دارد و زن هم از نظر روانی و هم از نظر حقوقی شکست خورده و بلاتکلیف باقی می ماند.
دغدغه دولت بابت ازدواج سفید در ایران
میزان کاهش ازدواج جوانان یکی از دغدغه های اصلی مسئولان است. در نگاه اول همه وضعيت اقتصادی، فقدان شغل و فقر را دليل اصلی کاهش ميزان ازدواج در کشور عنوان می کنند. رابطه میان نسل ها هم از بين رفته و ديگر نسل های گذشته آموزه‌های خود را به نسل جديد آموزش نمي دهند. ما اکنون برای کاهش آسيب های دوران پس از ازدواج مراکز مشاوره پیش از ازدواج را راه اندازی کرده ايم.
نکته جالب اينکه 70 % خانواده‌های دختر و پسرانی که برای ازدواج به اين مراکز مراجعه می کنند هنوز از اين قضيه بی اطلاع هستند و جوانان با اراده خود و بدون اطلاع والدين چنين تصميمی گرفته اند. به همين دليل هم آخرين افرادی که از موضوع ازدواج فرزندان خود مطلع می شوند خانواده ها هستند. اين مساله نشان می دهد که روابط در خانواده‌ها به هم خورده است. متاسفانه ما به اين بهم خوردگی روابط در خانواده‌ها به صورت جدی نگاه نمی کنيم.
اثرات مخرب ازدواج سفید
زندگی هایی که بی اساس و بی هیچ مبنایی شکل گرفته باشد عمر کوتاهی دارند و ازدواج های سفید که در کشورهای غربی و البته اخیرا در ایران شکل می گیرد معمولا حدود یک سال یا کمی بیشتر دوام دارند که در نهایت اصولا یا به ازدواج رسمی و یا به جدایی ختم می شوند.
این ازدواج تاثیرات خیلی منفی روی احساسات و روحیات افراد دارد چرا که یک پدیده غیر قابل هضم بوده و مشکلات زیادی بر آن وارد است و مسائل و مشکلات فراوانی هم به دنبال دارد، چنانچه بخواهیم چند مورد از معایب ازدواج سفید در جامعه ایرانی را مطرح کنیم می توانیم به موارد زیر اشاره ای داشته باشیم:
- بروز مشکل در روابط خانوادگی
- خیانت جنسی زوجین به همدیگر
- تعهد نداشتن و وفادار و پایبند نبودن به زندگی مشترک
- عدم حمایت عاطفی و اقتصادی از طرف خانواده ها
- جایگزینی زندگی زناشویی با تفریح و خوشگذرانی
- توسعه فساد و بی بند و باری در جامعه در صورتی که آگاهی لازم برای ازدواج سفید نباشد.
وضعیت فرزند ها در ازدواج سفید
در عقد ازدواج رسمی با متولد شدن فرزند، روابط حقوقی، مالی و غیرمالی زیادی میان پدر و مادر و فرزند شکل می گیرد ولی در ازدواج سفید این موضوع اندکی متفاوت است.
با توجه به اینکه در ازدواج سفید نکاح به صورت قانونی محقق نمی شود رابطه زوجیت هم مشروع و قانونی نمی باشد و هر فرزندی که از این رابطه به وجود بیاید حکم زنا زاده را دارد و به اولادی که در اثر ازدواج مشروع و نکاح رسمی بوجود نمی آید در اصطلاح اولاد طبیعی می گویند. و طبق ماده 1167 قانون مدنی نوزاد متولد از زنا ملحق به زانی نمی شود. نکته با اهمیت، بیشتر فرزندان متولد شده در شیوه زندگی هم خانگی “سقط” می شوند.
نسب فرزند در ازدواج سفید
در ازدواج سفید نسبت فرزندان مشترک میان فرزند و پدر طبیعی، منتسب نمی شود و شکل نمی گیرد، ولی نسبت بین مادر و فرزند برقرار می شود.
ارث فرزند
در ازدواج سفید ، همان گونه که گفتیم نسبت میان پدر و فرزند شکل نمی گیرد و با توجه به مطالب بالا که دلیل ارث را گفتیم 1- نسبت 2- سبب فرزند طبیعی نسبت به پدر هیچ کدام از مبانی ارث را ندارد، پس نه پدر از فرزند و نه فرزند از پدر ارث می برد. ولی در خصوص مادر ، فرزند از لحاظ نسبت به مادر منتسب می شود و هم مادر از فرزند و هم فرزند از مادر ارث می برد.
نفقه و هزینه های فرزند
در ازدواج دائم، هزینه های مالی زندگی فرزند تا سنین مشخصی بسته به جنسیت فرزند با پدر می باشد ولی در ازدواج سفید، پدر هیچ گونه وظیفه قانونی برای پرداخت هزینه های فرزند خود را ندارد. در واقع هزینه های زندگی فرزند کاملا برعهده مادر است.
اختیارات و تصمیم گیری برای فرزند
با توجه به این که پدر طبیعی بچه، مسئولیت قانونی در قبال فرزند خود ندارد، اختیاراتی مانند : حق حضانت، ولایت، اجازه برای ازدواج دختر و … هم برای پدر طبیعی فرزند وجود ندارد.
ازدواج سفید در فرهنگ ایرانی
در ایران با توجه به فرهنگ حاضر و نقش پر رنگ مذهب در خانواده ها، روال رایج و مطلوب میان زوج ها و خانواده ها، ازدواج رسمی و سنتی است. در نتیجه بیشتر افراد در بیشتر مناطق از آداب و رسوم سنتی و رسمی پیروی می کنند و هرگونه عدم همخوانی با این شیوه، از نظر دیگران و جامعه ایرانی نادرست و گناه محسوب می شود. به زبان ساده تر در ایران، فردی که ازدواج سفید انجام می دهد، مورد سرزنش خانواده ها قرار می گیرد.
طبق تحقیقات آماری که از ازدواج سفید در ایران مشخص شده بین 1 تا 3 سال است که این ازدواج سفید گسترش یافته اغلب افرادی که ازدواج سفید کردند میان 25۵ تا 30 سال داشتند و دارای تحصیلات کاردانی و کارشناسی بودند.
62% آن ها دارای تحصیلات کاردانی و کارشناسی بودند و 23 درصد آن ها در مقطع ارشد و دکتری تحصیل می کردند، 50 درصد افرادی که ازدواج سفید کردند امیدوارهستند در آینده ازدواج آن ها رسمی شود. حدود نیمی از مرد ها قصد نداشتند در آینده ازدواج رسمی داشته باشند.
